İnsanlar arasında iletişim sağlamak amacıyla, iletişimi kolaylaştırmak amacıyla her şeye bir isim verilmiştir. Hattâ yeni şeyler icat edildiğinde ona hemen isim verilir. İsimlerden bahsederken “varlık” ve “kavram” kelimesine dikkat edelim. Varlık kelimesi genelde elle tutup gözle görebildiğimiz nesneler için kullanılır, kavram ise soyut durumlar için kullanılır.
Buradan özetle, varlık ve kavramları karşılayan sözcük türüne isim diyebiliriz.
İsimleri birkaç farklı şekilde tasnif(gruplandırma) edebiliriz: Varlıklara verilişlerine göre, karşıladığı varlığın sayısına göre, karşıladığı şeyin niteliğine göre.
1. Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler:
a. Cins İsim: Ortak özelliği bulunan varlıkları karşılayan, onların türünü bildiren isimlerdir.
Hemen aşağıdaki cümleye bakalım:
“Arabalar en sevdiğim oyuncaklardır.” Cümlesinde araba yerine Opel, Focus, Golf gibi onlarca model getirebiliriz. O halde arabalar kelimesi cins isimdir. Opel, Focus gibi isimler ise özel isimlerdir.
Aynı şekilde insan, çiçek, bitki, eşya gibi sözcükler de cins isimlerdir.
DİKKAT:
Bazı kelimeler hem cins isim hem de özel isim olabilir. Bunu anlamak için kelimenin cümledeki anlamına bakarız:
“Arabalar en sevdiğim oyuncuklardır.” cümlesindeki arabalar sözcüğü cins isimdir ama
“Arabalar, en sevdiğim çizgi filmdir.” dediğimiz zaman “Arabalar” özel isimdir. Çünkü bir çizgi filmin adıdır.
b. Özel İsim: Bir tek şeyi karşılayan, aynısından bir tane daha olmayan şeylere verilen isimlerdir. Özel isimler cümlede daima büyük harfle başlar.
Örnekler:
Türkiye’nin en güzel şehri Ankara’dır.
Ahmet Haşim, Türk Edebiyatının en mühim şairidir.
2. Karşıladığı Varlığın Sayısına Göre İsimler:
a. Tekil isim: Teklik bildiren isimlerdir. Yani çokluk eki olan –ler ve –lar’ı almamış isimlerdir.
Çiçek, böcek, kalem, defter…
b. Çoğul isim: Çokluk ekini (-ler / -lar ) alam isimlerdir. Aynı türden birden fazla nesneden bahsetmek için kullanırız.
Çiçekler, böcekler, kalemler, defterler…
Not: Çokluk eki cümleye çoğulluk dışında abartma, benzerlik, yaklaşıklık gibi farklı anlamlar da katar. Buna dikkat etmek gerekir.
c. Topluluk ismi: Çokluk eki almadığı halde birden fazla nesneyi karşılayan, çokluk bildiren isimlerdir.
Sürü, ordu, dizi, öbek, buket, demet, düzine, halk, orman gibi sözcükler topluluk isimleridir.
Topluluk isimleri çoğul eki alabilirler: ordular, ormanlar gibi.
DİKKAT
1. Bazı ad aktarmaları (mecaz-ı mürseller) bazen topluluk ismi olabilir. Örneğin, “Erzurum, bu konuda çekimser davrandı.” cümlesindeki Erzurum kelimesi ile kastedilen Erzurum şehrindeki halktır. Yani topluluk bildirir.
2. Topluluk isimleri çokluk eki aldıklarında çoğul; almadıklarında ise teklik bildirir. Teklik bildirse dahi topluluk adı olurlar.
3. Karşıladığı Şeyin Niteliğine Göre İsimler:
a. Somut isim: Beş duyu organımızla varlığına şahit olduğumuz, koklayabildiğimiz, dokunabildiğimiz, tadabildiğimiz ve duyabildiğimiz nesnelere verdiğimiz isimler somut isimlerdir. Ekmek, elma, ses, koku, ışık, rüzgâr birer somut isimdir.
Soyutlama nedir?
b. Soyut isim: Beş duyu organımızla algılayamadığımız ancak var olduğuna inandığımız duygulara, nesnelere verdiğimiz isimlerdir. İnsanlık, güven, sadakat, aşk, acı, keder gibi sözcükler soyut isimdir.
Somutlama nedir?