Sözcük Türleri

Türkçe sistemli, mantıklı bir dildir. Belirli bir sıralaması, sözdizimi vardır. Türkçede inceleme yaparken önce metinleri, daha sonra paragrafları, sonra cümleleri sonra da sözcükleri yani kelimeleri inceleriz. Daha da ileri gidersek eklere, köklere kadar inceleme yapabiliriz. Bizim şu anki işimiz sözcükler ile.

Her sözcük, cümlede anlatıma ilişkin farklı bir görev üstlenir. Sözcüğün anlamını bulunduğu cümledeki diğer sözcüklerle ilişkisi ve cümlenin anlamı belirler. O halde sözcüğün anlamı bulunduğu cümleye göre değişiklik gösterir. Sözcüğün görevi o sözcüğün türünü de belirler.

Sözcüğün cümle içerisindeki anlamı değişirse anlatıma ilişkin üstlendiği görev de değişecektir. Sözcüğün görevi değişirse doğal olarak türü de değişecektir. Hemen bir örnekle bunu pekiştirelim:

“Sobada yakacak kömür kalmadı.” cümlesinde “kömür” sözcüğü siyah renkli, taş türünden olan ve yanan bir nesnenin karşılığı olduğu için bir isimdir.

“Kömür gözlerine kurban olduğum dilber.” cümlesinde ise “kömür” sözcüğü bir kişinin gözlerini nitelemekte, gözün neye benzediğini, renginden dolayı özelliğini bize söylemektedir. “Nasıl gözler?” sorusuna cevap verir. Bu sebeple kömür kelimesi burada sıfat olarak kullanılmıştır.

Yine bir örnekle konuyu biraz daha anlaşılır kılalım. Zaten aşağıda sözcük türleri ni biraz daha detaylı işleyeceğiz.

“Ben bir güzelden öğrendim sevmeyi.” cümlesinde güzel sözcüğü isimdir, bir kişinin yerini tutmuştur.

“Güzel insanlar güzel atlara binip gittiler.” cümlesinde  insanların ve atların (yani bir ismin) özelliğini nitelediği için sıfat olur.

“Bu adam çok güzel konuşuyor.” cümlesinde ise bir fiili nitelediği, fiilin nasıl yapıldığını belirttiği için zarf olur.

Demek ki bir sözcük hem isim, hem sıfat hem de zarf olabiliyor. Bu da kullanıldığı cümleye göre değişebiliyor.

Sınavlarda  karşımıza çıkan “sözcüğün türü ve görevi” konulu soruları bu açıdan değerlendirmek gerekir. Eğer  sınavlarda bize sözcüğün türü veya sözcüğün görevi sorulacak olursa orada bakmamız gereken şey o sözcüğün “isim, fiil, sıfat, zamir, zarf, edat, bağlaç, ünlem” olup olmadığıdır yani bir sözcük türleri konusudur.

Sözcük Türleri Nelerdir?

Türkçede sözcük türleri dediğimizde karşımıza aşağıdaki liste çıkar:

Biz daha önce fiileri anlattığımız bir konu anlatımımızda ağzımızdan çıkan her sözcüğün ya isim ya fiil olacağından bahsetmiştik. İşte bu sebeple bu listeyi biz İsim Soylu Sözcükler ve Fiil Soylu Sözcükler olmak üzere iki ana liste altında toplayabiliriz. Şöyle ki:

Sözcük Türleri

A. İsim Soylu Sözcükler

1. İsimler (adlar)
2. Sıfat (önad)
3. Zamir (adıl)
4. Zarf (belirteç)
5. Edat (ilgeç)
6. Ünlem
7. Bağlaç

B. Fiil Soylu Sözcükler

1. Fiiler

İsim ve Fiil nasıl ayırt edilir?

İsmi ve fiili bilmek, ismi fiilden nasıl ayırt edeceğimizi öğrenmek sözcük türleri konusunda işimizi çok kolaylaştıracaktır.

İsim, varlıkları ve kavramları karşılayan sözcüklerdir. İsimlerde bir durağanlık vardır. Yani “ismi” zihnimizde canlandırdığımızda bir hareketsizlik görürüz, hiçbir kıpırtı göremeyiz. Ancak fiillerde bir hareket, oluş, bir kıpırtı vardır. Şimdi aşağıdaki örneğe bakalım:

Çocuk konuştu.

Bu cümlede “çocuk” kelimesi isim, “konuştu” kelimesi ise fiildir. Çünkü “çocuk” kelimesi bir kişi adıdır, “konuştu” kelimesi ise bir hareketi karşılar. Konuşmak, hareketle yapılan bir işlemdir.

Aynı şekilde “elma, defter, rüya, saat, masa” sözcükleri bir durumu veya nesneyi karşıladığı için, durağan oldukları için birer isim, “git, kal, uyu, yaz, otur” gibi kelimeler de bir hareketi, oluşu bildirdiği için birer fiildir.

İsim ve fiili ayırt etmek için taktik:

1. Yöntem: Bir sözcüğün isim veya fiil olduğunu ayırt etmek için sözcüğe “-mak / -mek” mastar eki getirilir. Eğer sözcük anlamlı oluyorsa o sözcük fiildir. Anlamsız oluyorsa isimdir. Örneğin aşağıdaki kelimeler birer fiildir ve getirilen mastar eki sözcüğe uyar:

sat- mak
kal – mak
yat – mak
kalk –mak
uyu – mak
ol – mak
sev – mek

Aşağıdaki kelimelere “-mak / -mek” mastarı getirdiğimizde sözcük anlamsız olur bu yüzden bu sözcükler birer isimdir:

kitap-mak
defter-mak
okul-mak
bilgisayar-mak

2. Yöntem: İkinci yöntemde de sözcüğe olumsuzluk eki olan “-ma, -me” getirilir. Eğer sözcük anlamlı oluyorsa fiil, anlamsız oluyorsa isimdir. Çünkü olumsuzluk eki sadece fiillere gelir.

Örnek: sat-ma, oku-ma, yaz-ma, uyu-ma sözcükleri birer fiildir; kitap-ma, kalem-ma sözcükleri de isimdir.

DİKKAT!

Bazı sesteş sözcükler karıştırılmaya müsaittir. Bunu anlamak için sözcüğün cümledeki anlamına bakılır:

“Ona bir gül verdim.” cümlesinde “gül” kelimesi isimdir. Çünkü burada bir çiçek adı olarak kullanılır.

“Ne olur bir kez gül.” cümlesindeki “gül” kelimesi fiildir. Çünkü burada bir hareket belirtir.

Evet, bu kısa girişten sonra sözcük türlerine geçebiliriz. Sözcük türleri sıralılık isteyen bir konudur. Yani sözcük türlerinden önce “ismi” halletmeden “zarf”a geçmek sakıncalıdır. Çünkü birbirine eklenerek ilerler bu konular. Bu sebeple lütfen aşağıdaki sırayı takip ederek çalışın. Ve lütfen bol bol tekrar yaparak, sorular çözün.