Tanzimat Edebiyatında Gazete konusunu iki başlık altında incelemekte fayda var. Öncelikle Tanzimat edebiyatında gazetenin öneminden bahsedelim ve arkasından da bu dönem çıkan önemli gazeteleri kısa kısa tanıtalım.
Tanzimat Edebiyatında Gazetenin Önemi
Gazete, Türk edebiyatına Tanzimat edebiyatı ile birlikte girer ve en çok kullanılan edebî türlerden bir tanesi olur. Bu dönemde gazeteye verilen önemin bu derece olmasının belli başlı sebebi vardır. Öyle ki bu dönemde çıkan 60 kadar gazete bu önemin bir göstergesidir.
Tanzimat sanatçılarının asıl gayesi Batılı anlamda bir Osmanlı kurmak için halkı eğitmek, bilinçlendirmekti. Bu amaçlarını gerçekleştirmek için halka en çabuk ulaşabilecekleri aracı kullandılar. Şüphesiz bu araç da gazete idi. Demek ki Tanzimat sanatçılarının halka ulaşmada benimsedikleri ilk araç gazete idi.
Bu dönem sanatçıları gazeteyi siyasî, toplumsal ve edebi çalışmalarının merkezi haline getirdiler. Öyle ki yurtdışına kaçmak zorunda oldukları zamanlarda dahi gittikleri yerde gazete çıkarmaya devam ettiler.
Tanzimat edebiyatı sanatçıları Batılı anlamda yeni bir edebiyat meydana getirmek istedikleri için bu yeni edebiyatın hemen her türünde (roman, hikâye gibi) eserler kaleme aldılar ve bu eserleri halka ulaştırmak, onlara tanıtmak için de gazeteyi bir araç olarak seçtiler.
Tanzimat edebiyatının önde gelen sanatçılarından Şinasi gazete için “amme hukuku” kavramını kullanmıştır. Yani halkın hukuku, halkın hukukunu korumak için bir araçtır gazete. Yine bu dönem gazetecilerinden ve yazarlarından Ali Suavi, “Anlıyor musunuz, gazete ne güzel mekteptir ve orada okuyanlar nasıl da uyanıyorlar!” sözüyle Tanzimat edebiyatında gazete nin öneminden bahsetmiştir.
Tanzimat Döneminde Çıkan Gazeteler
Takvim-i Vakâyi: 1831 yılında II. Mahmut döneminde çıkan gazete ilk resmî gazetemiz olma özelliğine sahiptir. Vakaların takvimi, kayıtları anlamına gelmektedir. Saray tarafından çıkarılır. Resmî duyurular ve iç-dış gelişmeler hakkında halka bilgi verilir. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Mısır’da Osmanlı karşıtı propagandalar yapmak için çıkardığı Vaka-yi Mısriyye isimli gazeteye karşı çıkarılmıştır.
Dönem dönem kapatılan gazete Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra Resmî Gazete olarak faaliyetlerini sürdürür.
Ceride-i Havadis: 1940’ta İngiliz William Churcil tarafından çıkarılan gazete devlet tarafından teşvik edildiği, desteklendiği için yarı resmî gazete olarak kabul edilir. Kurulduğu ilk dönemde ilgi çekmeyen gazete gün geçtikçe daha çok ilgi görmüştür. Havadisler günlüğü anlamına gelir.
Tercüman-ı Ahvâl: 1860 yılında Agâh Efendi ve Şinasi’nin birlikte çıkarmıştır. Bu gazete Tanzimat edebiyatının kuruluşu olarak kabul edilir. Yazılan ilk tiyatro eserimiz Şinasi’nin Şair Evlenmesi bu gazetede bölümler halinde yayımlanmıştır.
Tasvir-i Efkâr: Tanzimat dönemindeki diğer önemli gazetelerden bir tanesi de 1862’de Şinasi tarafından çıkarılmıştır. Bu gazeteyi 1865 yılında iki yıl Namık Kemal çıkarmış ve akabinde de Recaizade Mahmut Ekrem devam ettirmiştir.
Muhbir: Ali Suavi tarafından 1866 yılında çıkarılmıştır. Avrupa’ya kaçan Ali Suavi bu gazeteyi Londra’da çıkarmaya devam etmiştir.
Hürriyet: 1868’da Londra’da Namık Kemal ve Ziya Paşa tarafından çıkarılmıştır. Ziya Paşa daha sonra Cenevre’de çıkarmaya devam etmiştir.
Devir: 1872 ‘de Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılmıştır.
Bedir: 1872 ‘de Ahmet Mithat Efendi tarafından çıkarılmıştır.
İbret: Namık Kemal Avrupa’dan döndükten sonra bu gazeteyi 1871’de çıkarmıştır. En önemli düşünce ve siyaset yazılarını bu gazetede yayımlamıştır.
Sabah: 1876’da Şemseddin Sami tarafından çıkarılmıştır.
Tercüman-ı Şark: 1878’de Şemseddin Sami tarafından çıkarılmıştır.
Ayrıca:
Bu dönemde yine Hadika, Sıraç, Basiret, İstanbul, Vakit, Mecmua-i Ebuzziyya isimli gazeteler çıkarmıştır.
Münif Paşa, ilk aylık bilim dergisi olan Mecmua-i Fünûn’u çıkarmıştır.
İlk çocuk dergisi Mümeyyiz ve resimli Mirat dergileri bu dönemde çıkmıştır.
Yorum Gönderin